Al Jazeerini sagovornici smatraju da je 'bosanski islam' još
nedovoljno razjašnjena tema.
 |
| Glasnogovornik Ministarstva unutrašnjih poslova Njemačke tvrdi da je sastanak njegovog šefa De Maizierea sa reisom Kavazovićem ocijenjen kao pozitivan- Ministarstvo unutrašnjih poslova Njemačke (BMI) |
Piše: Harun Cero (Al Jazeera)
„Podržavam kada se
muslimani iz Bosne i Hercegovine uključuju u rad Islamske konferencije Njemačke.
Tradicionalni 'bosanski islam' sa njegovom orijentacijom na multireligijski
suživot u Evropi, međureligijski dijalog i jasno odvajanje između države i
religije predstavlja pravu podlogu za to“, kazao je ministar unutrašnjih
poslova Njemačke Thomas de Maziere na sastanku sa reisu-l-ulemom Islamske
zajednice BiH Huseinom ef. Kavazovićem u Berlinu.
U Evropi se već neko vrijeme vodi debata o tome da li bi BiH
trebala biti uzor modernog islama, a Deutsche Welle je 2011. pisao o “bosanskom
islamu“, kao mogućem modelu za Evropu.
Kavazovićev savjetnik za medije Muhamed Jusić, koji je
prisustvovao sastanku reisa i njemačkog ministra, kaže da je sastanak poglavara
Islamske zajednice u BiH sa De Maizierom jako bitan, ne samo za Islamsku
zajednicu Bošnjaka u Njemačkoj, nego i za muslimane u Evropi, pa i Bosne i
Hercegovine.
“Iako reisu-l-ulema u političkom smislu ne predstavlja Bosnu
i Hercegovinu, pa čak ni Bošnjake jer oni nisu vjerska manjina i ne žele svoje
mjesto u Evropi naći kao takvi nego kao suverena država i nacija, ostaje
činjenica da ovi sastanci sigurno imaju i svoju političku poruku, a ona je
prije svega ta da svi segmenti društva trebaju uraditi sve kako bi se stvorila
povoljna klima za nastavak evropskog puta BiH,
te da ćemo na tom putu imati podršku brojnih prijatelja u Evropi i
svijetu“, navodi.
Islam je jedan, kaže Jusić, i osnovni temelji njegovog
učenja su isti.
Bosansko iskustvo življenja islama
U tom smislu, ističe, ne može se govoriti o “bosanskom
islamu“, ali može o bosanskom iskustvu življenja islama.
“Islam se u Bosni saživio sa podnebljem i bošnjačkom
predislamskom tradicijom i kulturom, te u interakciji s drugim stvorio jedan
otvoreni kulturološki obrazac praktikovanja temeljnih postulata islamskog
nauka. To iskustvo je podjednako islamsko kao i evropsko, i ono s razlogom može
biti interesantno kako Evropi tako i novim generacijama muslimana koji u Evropi
vide svoj dom. Bosna je putokaz njima da se podjednako može biti Evropljanin i
dobar musliman“, kaže Jusić.
Dodaje da Islamska zajednica u BiH i muslimani-Bošnjaci
imaju skoro preko 140 godina iskustva institucionalne organizacije vjerskog
života u sekularnoj državi. Kaže da je to samo jedna od tih posebnosti
bosanskog iskustva islama koje je sada tako zanimljivo Evropi.
“Model organizacije vjerskog života kakav je nastao u Bosni
kroz instituciju reisu-l-uleme i Islamske zajednice je jedinstven u svijetu.
Većina muslimana koji danas dolaze u Evropu nemaju iskustvo sa organizovanjem
autonomne, od države odvojene vjerske institucije koju država priznaje. Od pada
hilafeta u većini muslimanskih država vjerska pitanja se vode kroz ministarstva
vjera ili vakufa“, navodi.
U nekim od njih, kaže Jusić, je direktna kontrola vlasti nad
ulemom dok u drugima imaju neprimjereno uplitanje uleme u političke procese.
“U oba slučaja većini tih muslimana nedostaje iskustvo
življenja islama u modernoj sekularnoj državi. Ovo je prilika da mi svoj model
ponudimo Evropi i evropskim muslimanima. Jer je tzv. muslimansko pitanje
postalo jedno od najbitnijih u Evropi, a ovo iskustvo može biti jedan od naših
doprinosa evropskoj porodici naroda i država“, ističe.
Svojim nedavnim posjetama Briselu i Berlinu, kaže Jusić,
reis Kavazović iskazuje spremnost Islamske zajednice u BiH za takvom razmjenom
iskustava, a na Evropi i tamošnjim muslimanima je da procijene da li im nešto
od toga što ona ima može koristiti.
Armina Omerika, profesorica idejne historije islama na
Goethe Univerzitetu u Frankfurtu, smatra da je “bosanski islam“ još uvijek
nedovoljno razjašnjena tema.
“U nekom teološkom smislu ili u smislu prakticiranja islama
kao religije, vjerske prakse i učenja, 'bosanski islam' se ne razlikuje znatno
od drugih sličnih pravaca zasnovanih na srodnim teološkim tradicijama i
učenjima. Islamska zajednica izbjegava pojam 'bosanski islam', ja mislim da oni
koriste izraz 'islamska tradicija Bošnjaka', upravo kako bi izbjegli tu vrstu
regionalizacije islama. Kada se 'bosanski islam' stavlja u neku vrijednosnu
relaciju sa nekim, navodno, drugim “islamima“, posebno onim sa Bliskog istoka,
tu uvijek na neki način imate tu suptilnu konotaciju - podtekst, da je to
'bolji način islama' od, recimo, arapskog.
Taj podtekst je ono što je problematično kod takvih poređenja, jer je
nemoguće davati generalizirane izjave o vjerskim stavovima pojedinaca, pogotovo
u kompleksnim pluralističkim društvima, na čisto etničkoj osnovi ili na osnovu
porijekla“, kaže Omerika.
Time se, navodi, pravi hijerarhija koja se zasniva na
problematičnim stvarima.
“Time se kaže 'bosanski islam' je dobar zato što je
evropski, a drugi, pošto nisu evropski, nisu dobri“, navodi ona.
Sekularna država u kojoj Islamska zajednica djeluje
Postoje, međutim, nastavlja Omerika, obilježja načina na
koji se islam institucionalizirao u BiH, a koja odgovaraju zapadnoevropskim
državnim akterima.
“Jedno od tih obilježja je da u BiH postoji centralna
institucija koja administrira sve što je vezano za tu religiju, a to je
Islamska zajednica. Ta institucija je poznata zapadnim zvaničnicima. Njemačka
već dugo traži takvog partnera za razgovor u zemlji, a ne mogu ga dobiti u
uslovima pluraliteta-heterogeniteta islamskih zajednica u zapadnoj Evropi.
Pošto BiH ima više od 120 godina iskustva sa takvim centralizovanim oblikom
organizacije islama, sa jasnim vjerskim autoritetom, onda je to nešto što je
političarima i drugim akterima ovdje na Zapadu jako primamljivo“, kaže ona.
Islamska zajednica u BiH je, kaže Omerika, prihvatila
sekularnu državu kao državni oblik u kojem ona djeluje i to, po njenom
mišljenju, važi i za većinu muslimana na Zapadu:
“I oni su su prihvatili sekularnu državu. Ali to ne važi
nužno za islamske institucije u njihovim zemljama porijekla, kao ni za određene
oblike političkog islama koji djeluju i na Zapadu. Ima još jedna stvar.
Donedavno je ta tradicija islamskog reformizma, odnosno modernizma, bila
dominantna teološka struja u BiH kada je islam u pitanju, a IZ kao institucija
još uvijek baštini tu tradiciju kao svoju glavnu smjernicu.“
Omerika ističe da treba biti realan i uvidjeti da su uslovi
za društvenu-strukturalnu integraciju islama u zapadnoj Evropi drugačiji od
onih u bliskoistočnim zemljama.
“Zemlje se razlikuju. Pa čak i u samoj Njemačkoj imate
ogromnu razliku između pojedinih pokrajina. Onda uzmite cijelu Zapadnu Evropu
sa skroz različitim tradicijama sekularizma. Mi ovdje govorimo i o ogromnim
razlikama kada su u pitanju zakonski okviri te integracije. Islamske zajednice
na Zapadu trenutno nisu u istoj situaciji u kojoj je bila Islamska zajednica
Bošnjaka u bivšoj Jugoslaviji. Ovdje imate jednu ogromnu dozu heterogeniteta.
Zato je jako teško uzeti bilo koju tradiciju islama kao neku podlogu. “Bosanski
islam“ može da bude neka vrsta inspiracije, odnosno, Bošnjaci mogu zastupati
svoj model i treba da ga zastupaju, ali bez pretenzija da se taj model kroz
neke eksterne faktore nameće drugim zajednicama koje ga ne prihvataju. I u
samoj BiH postoje svađe da li je taj centralizovani model prihvatljiv za sve
muslimane“, navodi Omerika.
Kulturni šok
Zastupati tu tradiciju, objašnjava, je jedna stvar, ali
druga stvar je da Bošnjaci ne smiju dopustiti da budu instrumentalizirani u
smislu marginalizacije drugih islamskih zajednica.
“No, svakako je za pozdraviti ukoliko se Bošnjaci-muslimani
u Njemačkoj aktivnije uključe u društvene tokove i debate, te u procese
strukturalne integracije islama u Njemačkoj, nego što je to dosad bio slučaj, i
ukoliko njihovo prisustvo postane vidljivije u opće-društvenom smislu.“
Profesor na Fakultetu islamskih nauka u Sarajevu i politički
analitičar Ahmet Alibašić kaže da se svi pitaju po ćemu se to “bosanski islam“
razlikuje od poimanja te religije u nekim drugim zemljama, ali, čini mu se, da
“još nismo artikulirali odgovor ili odgovore na to pitanje“.
“Mislim da je u pitanju ono što ćemo nakon nekog vremena
imati u mnogim muslimanskim zajednicama Evrope i drugih modernih društava.
Bošnjaci su u kontinuiranom 'dijalogu' sa modernošću i postmodernošću od
1830-ih kada su bili pilot projekat osmanske modernizacije. Taj dijalog u ime
bosanskih muslimana vodile su u početku dijelom a kasnije dominantno domaće
intelektualne snage. To je rezultiralo tumačenjima i praksom islama koja ne
odudara od savremenih evropskih kulturnih senzibiliteta. Dakle, mislim da je tajna
u toj konstantnoj dijalektici vjere islama i evropske kulture zahvaljujući
kojoj islam ovdje ne izgleda tako strano kao kada jedan musliman iz nekog
tradicionalnog društva Afrike ili Azije dođe u neko od najprogresivnijih
zapadnih društava. U takvim prilikama zapravo svjedočimo obostrani kulturni šok
ali kako i muslimani i nemuslimani uvijek ne razlučuju vjeru od kulture onda se
sve svede na to da islam nije kompatibilan sa evropskim vrijednostima“, smatra
Alibašić.
On nabraja neke karakteristike tog bosankog izraza islama:
“Prvo, bosanski muslimani su vremenom prihvatili ljudsko-pravaški koncept
"slobode vjere" kao moralno-pravni okvir u kome žele iskazivati svoju
vjeru. Iz toga proizilazi niz drugih karakteristika tumačenja i prakse islama.
Drugo, islamskim poslovima ovdje upravlja Islamska zajednica kao sui generis
institucija koja nije ni dio vladinog aparata, a ni obično nevladino udruženje
te kao takva uživa povjerenje većine bosanskih muslimana i spašava nas
uobičajene konfuzije u upravljanju islamskim vjerskim poslovima. Konačno,
bosanski muslimani već dugo vremena imaju vlastite vjerske autoritete i vjerske
obrazovne institucije koje posreduju proces razumijevanja između njih i
evropskog okruženja ostajući pri tome u stalnom kontaktu sa centrima islamske
učenosti u muslimanskom svijetu“.
'Što vidimo to vjerujemo'
Jasno mu je, navodi, da “nismo uvijek uspjeli u tom susretu
sa modernošću ostati vjerni svojoj misiji, niti su nam ta naša rješenja uvijek
pomogla da budemo prihvaćeni od svih krugova u Evropi, a posebno ne od nekih
naših komšija, ali govorimo o dominantnim tokovima“.
On, slično kao i Omerika, nije siguran da se može kazati da
je “bosanski islam“ podloga za integraciju te religije u Evropi.
Bilo bi to, kaže, preambiciozno s obzirom da je iskustvo BiH
u tom pogledu vrlo specifično i kao takvo teško direktno prenosivo.
“Ali ono sigurno jeste jedan pozitivan primjer koji može
pomoći u izgradnji povjerenja, razbijanju obostranih predrasuda i ohrabrivanju
svih učesnika u procesu susretanja islama i Evrope da su islamske i evropske
vrijednosti kompatibilne u mjeri koja omogućava uzajamno obogaćujući suživot.
Taj živi primjer je podjednako potreban i muslimanima i nemuslimanima u vremenu
opće manipulacije strahom i spekulacija svakakvim scenarijima“, kaže on.
U tom pogledu je, zaključuje Alibašić citirajući englesku
poslovicu, “seeing is believing - što vidimo to vjerujemo“, iskustvo Bosne i
Hercegovine dragocjeno.
Izvor: Al Jazeera
