Piše: Muhamed Jusić (Preporod)
Bh mediji su sa oduševljenjem prenijeli vijest o uspješno okončanoj akciji Medžlisa IZ Bugojno kojom su muslimani ovog srednjobosanskog grada uz podršku lokalne vlasti odlučili konzervirati staro i zapušteno jevrejsko groblje u bugojanskom naselju Donjići. Vijest je došla kao dašak iz nekih davnih vremena kada je duh suživota još lebdio nad ovom zemljom. Iako po svojoj formi protokolaran događaj, bio je osvježenje u uzavreloj atmosferi čestih napada na vjerske građevine drugih i drugačijih što je skoro pa svakodnevnica ovih prostora.
I pored historijskog i kulturološkog značaja koje je sam gest imao za prisutne predstavnike Jevrejske zajednice, njegova poruka muslimanima nije ništa manje bitna. Ona je dokaz da muslimani mogu smoći snage da i pored nerazumijevanja i netrpeljivosti kojoj su kroz historiju na ovim prostorima izloženi, stanu u odbranu onoga za što vjeruju da je islamsko učenje i njihova tradicija. To je poruka muslimanima da krivotvorenje islamskog učenja i muslimanske tradicije neće uroditi plodom i da teorija o sukobu muslimana sa drugima „u ratu do istrebljenja“ nikada neće savladati tolerantni duh islama kojim se muslimani i danas ponose.
Danas kada se među nekim muslimanima stepenom antisemitizma dokazuje vlastita predanost Bogu, oživljavanje zajedničke historije više je nego potrebno kako se ne bi odrodili od duha islama.
A tih nekoliko nadgrobnih spomenika u Bugojnu nas vraća u vrijeme kada su Jevreji zbog svoje vjerske pripadnosti zajedno sa muslimanima 1492. protjerani iz katoličke Španije. Mnogi od njih su našli utočište u islamskoj Osmanskoj carevini. Sultan Bajazit II je, ovim povodom, izdao dekret svim osmanskim provincijskim guvernerima na osnovu kojeg su oni dužni ove izbjeglice «ljubazno prihvatiti». Brodove na kojima su se nalazili Jevreji Sefardi sultan Bajazit II poznat po svojoj pobožnosti i predanosti učenju islama lično je dočekivao u istambulskoj luci. Dobar broj njih poznatih pod nazivom Sefardi ili Španci nastanio se upravo u Bosni i to u njenim većim gradovima. Drugi val će uslijediti nakon austrougarske aneksije BiH kada se u našim krajevima nastanjuju Jevreji Aškenazi ili Nijemci. I jedni i drugi će stradati u fašističkim logorima tokom Dugog svjetskog rata, a malobrojni preživjeli će se raseliti širom svijeta.
Historija je neumoljiva i ona je zapisala kako je godine 1454. rabin Yitzhak Sarfati iz osmanskog grada Edirne poslao pismo svojoj braći po vjeri koji su živjeli u Evropi gdje su patili zbog srednjovjekovnog antisemitizma u kojem je napisao: „Napustite patnju kojoj ste izloženi u zemlji kršćanstva i tražite sigurnost i prosperitet u Turskoj.“ Ova muslimanska zemlja je raj za Jevreje, tvrdio je rabin i dodao kako „ovdje svaki čovjek živi u miru pod svojom lozom i smokvinim stablom.“
Činjenica da je osmansko muslimansko carstvo bilo u to vrijeme daleko tolerantnije od kršćanskih evropskih monarhija ima, pored političkih, ekonomskih i drugih državničkih motiva, dosta veze i sa teologijom. Naime, kršćani su u to vrijeme Jevreje još uvijek smatrali „ubicama Krista“ koje su često optuživali za svako zlo koje bi zadesilo društvo. Brojni su bili zaključci crkvenih ekumenskih koncila i sinoda koji su trasirali protujevrejsku politiku nekih papa. U tom kontekstu ostao je zapamćen Justinijanov Corpus iuris civilis koji je postao uzor antisemitskom zakonodavstvu u kršćanskim državama Evrope.
Islamsko je učenje u isto vrijeme kršćanima i Jevrejima priznavalo status sljedbenika knjige (ehlul-kitab). Iako je naučavao da su oni iskrivili originalnu Božiju poruku priznavao im je status zimija koji uživaju vjersku autonomiju i pravnu zaštitu muslimanske države. Tačno je da se ne može govoriti o potpunoj vjerskoj slobodi prema kriterijima današnjeg društva (vidi pod Omerovi uslovi ili šurut omerije) ili nekoj društvenoj idili u muslimanskim zemljama, ali u muslimanskim društvima tog vremena, posebno u Osmanskom hilafetu, nije bilo izraženog antisemitizma kakav je u Evropi bio normiran.
Na Bliskom Istoku gdje je antisemitizam kao paranoični strah i mržnja prema svemu što je jevrejsko danas možda i najevidentniji, ovaj fenomen u takvom značenju po prvi put dolazi iz Evrope. U islamskim zemljama tzv. kleveta prve krvi- suludo vjerovanje da Jevreji koriste krv male djece za „obred macoa“, beskvasnog hljeba na pashu- dosegla je svoj vrhunac u Damasku 1840. Vrlo brzo je postalo jasno da je konstrukciju plasirao francuski konzul u gradu Monsieur Ratti Menton. Nakon nekoliko mjeseci ludila i širenja huškačke propagande sultan Abdulmedžid je izdao dekret poznat kao „Dekret o lažnim optužbama za krv“ u kojem se između ostalog kaže: „Mi ne možemo dozvoliti jevrejskoj naciji, čija je nevinost u pogledu optužbi očita, da bude zabrinuta niti da ih se bihuzuri.“ .
Međutim danas je slika u potpunosti obrnuta. Bliski Istok, ali i muslimanske zajednice širom svijeta, vjerovatno su zajednice sa najvećim stepenom antisemitizma. Dok se Evropa na sve načine, u čemu nerijetko i pretjeruju, pokušava otkupiti za svoje grijehe prema Jevrejima, na Bliskom istoku antisemitski istupi nisu rijetkost ni u mainstream tokovima društva, pa čak i u obrazovnim i vjerskim institucijama.
Nije potrebno naglašavati kako je val muslimanskim društvima nepoznatog antisemitizma posljedica izraelsko-arapskog sukoba, te zločina cionističkog režima nad Palestincima. Do početka dvadesetog stoljeća Arapi su na Jevreje gledali kao na vjersku zajednicu čija su prava zagarantovana Šerijatom. U dvadesetom stoljeću oni su postali agresivni okupatori koji ih izgone iz njihove zemlje. Nikada od osnivanju države Izrael arapske, ali ni muslimanske mase nisu napravile jasnu razliku između anticionizma i antisemitizma. Tome doprinose i politički centri moći iz Izraela koji svaku kritiku izraelske politike ili svaki znak solidarisanja sa palestinskim narodom podvode pod ogavni antisemitizam čime, svjesno ili ne, samo jačaju antisemitska osjećanja širom svijeta. U isto vrijeme zulum kojeg trpe Palestinci ne može biti razlogom da se islamsko učenje mijenja ili da se baca mrlja na dugu historiju dobrih odnosa muslimana i Jevreja. Svaka generalizacija je štetna, pa i Kur`an nas upozorava da ne dozvolimo da nas neprijateljstvo prema nekom narodu ne navede da budemo nepravedni.
Arapski vjerski autoriteti potisnuli su stoljeća muslimanske tradicije i vratili se iz konteksta izvučenom tekstu Kur`ana kako bi našli bilo šta što bi moglo barem djelomično opravdati njihov antisemitizam i problem izraelske ekspanzionističke politike poistovjetiti sa navodnim „prokletstvom svih Jevreja“.
Izdvojeni su ajeti iz Kur`ana koji govore o neposlušnosti sinova Israilovih u slijeđenju Božijih poslanika, o čemu govori i Stari zavjet, ali sa ciljem da se za te grijehe osude svi Jevreji, pa i oni koji žive hiljadama godina nakon njih. Zapostavili su i osnovne kur`anske principe da „niko ne može nositi breme drugoga“i da „nijedan narod ne odgovara za ono što su radili njihovi preci“.
Zato oni nakrivljeni spomenici na bosanskoj ledini u Bugojnu sa hebrejskim natpisima koje u tom gradu više niko ne zna pročitati trebaju ne samo malobrojnoj jevrejskoj zajednici u BiH, nego i muslimanima čitavog svijeta.
A svako neka mete ispred svoje avlije.
Bh mediji su sa oduševljenjem prenijeli vijest o uspješno okončanoj akciji Medžlisa IZ Bugojno kojom su muslimani ovog srednjobosanskog grada uz podršku lokalne vlasti odlučili konzervirati staro i zapušteno jevrejsko groblje u bugojanskom naselju Donjići. Vijest je došla kao dašak iz nekih davnih vremena kada je duh suživota još lebdio nad ovom zemljom. Iako po svojoj formi protokolaran događaj, bio je osvježenje u uzavreloj atmosferi čestih napada na vjerske građevine drugih i drugačijih što je skoro pa svakodnevnica ovih prostora.
I pored historijskog i kulturološkog značaja koje je sam gest imao za prisutne predstavnike Jevrejske zajednice, njegova poruka muslimanima nije ništa manje bitna. Ona je dokaz da muslimani mogu smoći snage da i pored nerazumijevanja i netrpeljivosti kojoj su kroz historiju na ovim prostorima izloženi, stanu u odbranu onoga za što vjeruju da je islamsko učenje i njihova tradicija. To je poruka muslimanima da krivotvorenje islamskog učenja i muslimanske tradicije neće uroditi plodom i da teorija o sukobu muslimana sa drugima „u ratu do istrebljenja“ nikada neće savladati tolerantni duh islama kojim se muslimani i danas ponose.
Danas kada se među nekim muslimanima stepenom antisemitizma dokazuje vlastita predanost Bogu, oživljavanje zajedničke historije više je nego potrebno kako se ne bi odrodili od duha islama.
A tih nekoliko nadgrobnih spomenika u Bugojnu nas vraća u vrijeme kada su Jevreji zbog svoje vjerske pripadnosti zajedno sa muslimanima 1492. protjerani iz katoličke Španije. Mnogi od njih su našli utočište u islamskoj Osmanskoj carevini. Sultan Bajazit II je, ovim povodom, izdao dekret svim osmanskim provincijskim guvernerima na osnovu kojeg su oni dužni ove izbjeglice «ljubazno prihvatiti». Brodove na kojima su se nalazili Jevreji Sefardi sultan Bajazit II poznat po svojoj pobožnosti i predanosti učenju islama lično je dočekivao u istambulskoj luci. Dobar broj njih poznatih pod nazivom Sefardi ili Španci nastanio se upravo u Bosni i to u njenim većim gradovima. Drugi val će uslijediti nakon austrougarske aneksije BiH kada se u našim krajevima nastanjuju Jevreji Aškenazi ili Nijemci. I jedni i drugi će stradati u fašističkim logorima tokom Dugog svjetskog rata, a malobrojni preživjeli će se raseliti širom svijeta.
Historija je neumoljiva i ona je zapisala kako je godine 1454. rabin Yitzhak Sarfati iz osmanskog grada Edirne poslao pismo svojoj braći po vjeri koji su živjeli u Evropi gdje su patili zbog srednjovjekovnog antisemitizma u kojem je napisao: „Napustite patnju kojoj ste izloženi u zemlji kršćanstva i tražite sigurnost i prosperitet u Turskoj.“ Ova muslimanska zemlja je raj za Jevreje, tvrdio je rabin i dodao kako „ovdje svaki čovjek živi u miru pod svojom lozom i smokvinim stablom.“
Činjenica da je osmansko muslimansko carstvo bilo u to vrijeme daleko tolerantnije od kršćanskih evropskih monarhija ima, pored političkih, ekonomskih i drugih državničkih motiva, dosta veze i sa teologijom. Naime, kršćani su u to vrijeme Jevreje još uvijek smatrali „ubicama Krista“ koje su često optuživali za svako zlo koje bi zadesilo društvo. Brojni su bili zaključci crkvenih ekumenskih koncila i sinoda koji su trasirali protujevrejsku politiku nekih papa. U tom kontekstu ostao je zapamćen Justinijanov Corpus iuris civilis koji je postao uzor antisemitskom zakonodavstvu u kršćanskim državama Evrope.
Islamsko je učenje u isto vrijeme kršćanima i Jevrejima priznavalo status sljedbenika knjige (ehlul-kitab). Iako je naučavao da su oni iskrivili originalnu Božiju poruku priznavao im je status zimija koji uživaju vjersku autonomiju i pravnu zaštitu muslimanske države. Tačno je da se ne može govoriti o potpunoj vjerskoj slobodi prema kriterijima današnjeg društva (vidi pod Omerovi uslovi ili šurut omerije) ili nekoj društvenoj idili u muslimanskim zemljama, ali u muslimanskim društvima tog vremena, posebno u Osmanskom hilafetu, nije bilo izraženog antisemitizma kakav je u Evropi bio normiran.
Na Bliskom Istoku gdje je antisemitizam kao paranoični strah i mržnja prema svemu što je jevrejsko danas možda i najevidentniji, ovaj fenomen u takvom značenju po prvi put dolazi iz Evrope. U islamskim zemljama tzv. kleveta prve krvi- suludo vjerovanje da Jevreji koriste krv male djece za „obred macoa“, beskvasnog hljeba na pashu- dosegla je svoj vrhunac u Damasku 1840. Vrlo brzo je postalo jasno da je konstrukciju plasirao francuski konzul u gradu Monsieur Ratti Menton. Nakon nekoliko mjeseci ludila i širenja huškačke propagande sultan Abdulmedžid je izdao dekret poznat kao „Dekret o lažnim optužbama za krv“ u kojem se između ostalog kaže: „Mi ne možemo dozvoliti jevrejskoj naciji, čija je nevinost u pogledu optužbi očita, da bude zabrinuta niti da ih se bihuzuri.“ .
Međutim danas je slika u potpunosti obrnuta. Bliski Istok, ali i muslimanske zajednice širom svijeta, vjerovatno su zajednice sa najvećim stepenom antisemitizma. Dok se Evropa na sve načine, u čemu nerijetko i pretjeruju, pokušava otkupiti za svoje grijehe prema Jevrejima, na Bliskom istoku antisemitski istupi nisu rijetkost ni u mainstream tokovima društva, pa čak i u obrazovnim i vjerskim institucijama.
Nije potrebno naglašavati kako je val muslimanskim društvima nepoznatog antisemitizma posljedica izraelsko-arapskog sukoba, te zločina cionističkog režima nad Palestincima. Do početka dvadesetog stoljeća Arapi su na Jevreje gledali kao na vjersku zajednicu čija su prava zagarantovana Šerijatom. U dvadesetom stoljeću oni su postali agresivni okupatori koji ih izgone iz njihove zemlje. Nikada od osnivanju države Izrael arapske, ali ni muslimanske mase nisu napravile jasnu razliku između anticionizma i antisemitizma. Tome doprinose i politički centri moći iz Izraela koji svaku kritiku izraelske politike ili svaki znak solidarisanja sa palestinskim narodom podvode pod ogavni antisemitizam čime, svjesno ili ne, samo jačaju antisemitska osjećanja širom svijeta. U isto vrijeme zulum kojeg trpe Palestinci ne može biti razlogom da se islamsko učenje mijenja ili da se baca mrlja na dugu historiju dobrih odnosa muslimana i Jevreja. Svaka generalizacija je štetna, pa i Kur`an nas upozorava da ne dozvolimo da nas neprijateljstvo prema nekom narodu ne navede da budemo nepravedni.
Arapski vjerski autoriteti potisnuli su stoljeća muslimanske tradicije i vratili se iz konteksta izvučenom tekstu Kur`ana kako bi našli bilo šta što bi moglo barem djelomično opravdati njihov antisemitizam i problem izraelske ekspanzionističke politike poistovjetiti sa navodnim „prokletstvom svih Jevreja“.
Izdvojeni su ajeti iz Kur`ana koji govore o neposlušnosti sinova Israilovih u slijeđenju Božijih poslanika, o čemu govori i Stari zavjet, ali sa ciljem da se za te grijehe osude svi Jevreji, pa i oni koji žive hiljadama godina nakon njih. Zapostavili su i osnovne kur`anske principe da „niko ne može nositi breme drugoga“i da „nijedan narod ne odgovara za ono što su radili njihovi preci“.
Zato oni nakrivljeni spomenici na bosanskoj ledini u Bugojnu sa hebrejskim natpisima koje u tom gradu više niko ne zna pročitati trebaju ne samo malobrojnoj jevrejskoj zajednici u BiH, nego i muslimanima čitavog svijeta.
A svako neka mete ispred svoje avlije.
