18. decembar - Međunarodni dan arapskog jezika obilježen i u Bosni

 

Prošle sedmice obilježili smo i u Bosni i Hercegovini 18. decembar - Međunarodni dan arapskog jezika. Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini je kroz Rijasetovu Upravu za obrazovanje i naše fakultetei medrese brojnim aktivnostima obilježila ovaj dan.

Ja sam imao čast obratiti se na skupu kojeg je u Centru Kralj Fahd organizovala Ambasada Kraljevine Saudijske Arabije pod pokroviteljstvom ambasadora Sluge dvaju harema nj.e. Usame Al-Ahmedija, a koji dan nakon toga i na Filozofskom fakultetu Univerziteta Sarajevu.

Sa profesorima i studentima Katedre za arapski jezik i književnost razgovarao sam o arapskom svijetu danas, izazovima i perspektivama. Skromni doprinos podsjećanju na značajnu ulogu koju arapski jezik ima u našoj historiji, tradiciji i identitetu, ali i njegovom potencijalu koji ponovo može biti most između Istoka i Zapada.

 

قصة الفراشة الزرقاء

بقلم السفير محمد يوستش

سيظل العدوان على البوسنة والهرسك في الفترة من 1992 إلى 1995، عالقا في الضمير ، منحوتا في صفحات التاريخ ، تتذكره الليالي والأيام ، فالذاكرة الجريحة لا تموت بل تتعافى ليأخذ العدل مجراه مهما طال ليل الظلم وأوهمنا النسيان بذلك ..

فما زالت الذكرى تحوم بكل شيء ، بالأرض والسماء ، بالمكان والزمان، أشخاصها ضحكاتها دمعاتها أفراحها أحزانها آمنياتها آمالها بيوتها أبوابها أشجارها  .

فقد ألقى جيش الصرب آلاف القتلى من البوشناق المسلمين في مقابر جماعية . وخلال جريمة الإبادة الجماعية المرتكبة في سريبرينيتسا وما حولها، قاموا  بتنقيل الجثمان بين مقابر جماعية عدة في محاولة لإخفاء جريمتهم.

ومنهم من ينكر هذه الجرائم حتى اليوم ، رغم أنه حتى مع مرور السنين وتتابع الأيام يتم العثور على عظام ضحية واحدة في أكثر من مقابر جماعية .

والمتأمل في مقبرة الشهداء في سريبرينيتسا، يجد أنه حتى يومنا هذا يتم دفن رفات الضحايا المدنيين من شيوخ وفتيان الذين عثر على عظامهم في ثلاثة أو أربعة مقابر مختلفة.

لكن كما قيل:

 مهما طال الباطل ..

‏ومهما غاب الحق ..

‏فلا بد للحق ان يظهر ويعلو .. ولو بعد حين ..ولو بطريقة عجيبة.

فالكون يكره المعتدين ...

والأرض تغضب للقهر والتعذيب ...

والسماء تلعن الظلم والظالمين والطغيان ...

وكل ما في الوجود يبحث عن العدل والعدالة والأمن والأمان ...

وجنود ربك لا يعلمها إلا هو سبحانه فهو الملك الخالق المدبر ...

والله أكبر من كل شيء ...

القصة تبدأ مع سكان القرى الذين عادوا إلى مدنهم بعد الحرب ، ومع أعضاء اللجنة الحكومية للبحث عن المفقودين و كيف اكتشفوا أماكن المقابر الجماعية المخفية بطريقة غير عادية.

اكتشفوا تلك المقابر والقاتل في غيه وجبروته يظن أنه لن يُعرف ولن يَقدِر عليه أحد ..

ولكن نسي القاتل والظالم والطاغية أن الله بالمرصاد  "وما يعلم جنود ربك إلا هو "

فقد أرسل الله مخلوقا صغير الحجم ، ضعيف الجسم ، جميل الشكل ، أزرق اللون ، يدلهم على أماكن المقابر الجماعية .

من كان يصدق أن فراشة تدل على كارثة وتفضح المجرمين ...

ومن كان يصدق أن النباتات ستكون علامة وشاهدة على كشف الجريمة المنكرة ...

هذه الفراشة الزرقاء وهي من الأنواع النادرة في البوسنة ولا تظهر إلا في أماكن تتوفر فيها بيئات مناسبة لها مثل موطن الشيح البري.

فهناك أعشاب تنمو على التربة الغنية بالمعادن الخاصة النادرة في البوسنة.

ونتيجة لذلك ، بدأ هذا النبات ينمو في مواقع المقابر الجماعية فقط ، ويجلب معه مستعمرات الفراشة الزرقاء النادرة.

و هنا تتبع المحققون وأسر الضحايا الفراشات الزرقاء التي كانت تدلهم  على رفات الضحايا الأبرياء.

من ظن أن الحق لن ينتصر وأن الباطل لن يُهزم فقد أساء الظن بالله وبوعده (وَيُرِيدُ اللّهُ أَن يُحِقَّ الحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَيَقْطَعَ دَابِرَ الْكَافِرِينَ  لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ) سورة الأنفال . 

Zabilješke iz Arabije: pet skrivenih dragulja za posjetioce

Svi smo navikli na slike iz Kraljevine Saudijske Arabije koje pokazuju sveta mjesta muslimana ili nepregledne pustinje sa modernim gradovima, dok su brojni dragulji za posjetioce i dalje skriveni. Ovo je lista pet takvih manje poznatih skrivenih dragulja:

5. El-Radžadžil

Neki ga danas nazivaju saudijskim Stonehenge-om. El-radžadžil na arapskom znači muškarci. To je niz uspravnih i porušenih stubova usred pustinje nedaleko od lokalne oaze. Poredani su u grupe od četiri ili pet. Nemaju nikakav primjetan šablon po kojem se rapoređeni zbog čega je većina istraživača sigurna da se radi o prirodnom fenomenu. Na nekima su pronađeni 5000 godina stari natpisi. Postoje i oni koji lokalitet povezuju sa ljudskim djelovanjem i astronomijom, ali za većinu posjetilaca je samo misterija.

4. Al-Kasab polja soli

Slabo poznata polja soli u Al-Kasabu se nalaze nekih 200 km sjeverno od glavnog grada Kraljevine Saudijske Arabije Rijada. Naslage soli ukazuju da je ovo područje nekada bilo pod morem. Posjetioci danas mogu čuti i vidjeti kako se stoljećima so eksploatisala sa ovoga područja za potrebe stanovnika Arabije i šire. Ali i bez historijske lekcije o značaju ovog lokaliteta zanimljivo je vidjeti polja usred pustinje koja izgledaju kao da ih je prekrio snijeg.

3. Harrat Hejber vulkanska polja

Sjeverno od Medine pored gradića Hejber nalaze se utihli vulkani koje lokalno stanovništvo naziva Bijeli ili Crni, po boji vulkanskog kamenja kojim su prekriveni. Posljednji put vulkani su bili aktivni prije 1500 godina. Džebel Abjad ili Bijelo brdo je najveći vulkan u Saudiji vidljiv golim okom i iz svemira.

2. Planine Fifa

Planine Fifa sa najvišim vrhom od 1800 metara nadmorske visine lokalno stanovništvo i drevni arapski pjesnici nazivaše Mjesečevim komšilukom i Nebesima na zemlji. Planinski lanac se nalazi u regiji Džazan i u kišnom periodu ozeleni privlačeći veliki broj posjetilaca željnih zelenila. Tokom više mjeseci u godini planine kao da dodiruju oblake ili su se u njima skrile. Poznata po svojoj ukusnoj tradicionalnoj hrani i ugodnoj klimi ova regija postaje novo odredište turista iz Saudije, regije i svijeta.

1.      Krater El-Vahba

Još jedan krater i vulkanska planina ovaj put 250 km od Taifa. Mjesto je poznato i kao Maqla' Tamiyyah i krater je dubok 250 metara prečnika oko 2 kilometra. Dno je prekriveno kristalima sodijumfosfata, pa na suncu čitava dolina blješti. Da se oštrim liticama siđe do dna kratera treba nekih sahat vremena. U posljednjih nekoliko godina postao je vrlo popularna destinacija posjetitelja sa vrlo pristupačnim putem. Napravljena je i manja džamija, parking, natkriveni šadrvani za izletnike i neka vrsta centra za posjetioce.

Pećine u Hufufu-zabilješke iz Arabije

Mnoge historijske znamenitosti u Saudijskoj Arabiji su dugo bile manje poznate svjetskoj, pa čak i lokalnoj javnosti. U posljednje vrijeme Kraljevina ulaže sistematske napore na promociji i zaštiti  brojnih historijskih, prirodnih i kulturnih znamenitosti i njihovoj prezentaciju svjetskoj javnosti

Jedna od takvih lokacija koja je doskora bila slabo poznata je i brdo El-Qarah (جَبَل ٱلْقَارَة), poznato i kao i brdo Eš-Šabaab tačnije lavirint poluotvorenih pećina u sred oaze 15 kilometara od grad El-Hufuf u Istočnoj regiji Kraljevine Saudijske Arabije.

Lokacije je od 2018. uvrštena na listu UNESCO svjetske baštine nakon što je na istu listu uvrštena i Oaza Al-Ahsa kao šire područje u kojem se nalazi.

U lavirintu uskih sokaka koji se provlače između nepreglednih palmovika i zidovima okruženih bašći palmi, kroz koje su sada probijeni široki asfaltirani putevi, usred oaze koja se smjestila u ravnoj pjeskovitoj pustinji, kao niotkud pojavi se brdoviti 75 metara visok masiv (tzv. mesa) koji liči na kakav prizor iz SF filmova. Erozijom ogoljene strme stijene sa bezbroj pukotine oko kojih obilazite dok vam se ne ukažu uski ulazi u na prvi pogled male otvore koji se ubrzo pretvaraju u čitav pečinski sistem tamnih prostorija. Na jednoj od njih, vjerovatno najvećoj, sada je izgrađen moderan turistički centar sa malim muzejom, restoranom, giftshopom, kroz koji su uz ulaznicu ulazi u uređeni dio kompleksa pećina sa osvijetljenim i označenim hodnicima.

Stoljećima je ovo mjesto bilo nastanjeno. Lokalno stanovništvo se sjeća vremena kada se u ove pećine skrivalo od nesnosnih temperatura Arabije. I usitinu, i sam sam se uvjerio u to da kada se približite ulazu pećinu prolazeći kroz uzavreli 47 stepeni i sunce koje vam gori za vratom imate osjećaj da je u pećinama uključen klima sistem. U kojegod doba godine da uđete u pećinski sisstem temperatura će biti oko nekih 20 stepeni celzijusa. Nevjerovatna razlika u temperaturi koju osjetite prilikom ulaska i boravka u ovom kilometrima dugom lavirintu istraženih pećinskih otvora, je privlačila lokalno stanovništvo da u davnim vremenima živi na ovim prostorijama. Uz izobilje vode i klimu koja pogoduje uzgoju različitih kultura prostor današnje Ahse je stoljećima bio nastanjen. U muslimanskoj historiji on se spominje pod pojmom Bahrein koji ne treba miješati sa današnjom državom Kraljevinom Bahrein koja je danas obuhvata prostor ostrva uz obalu Arapskog Zaljeva. To je prostor poznat i po tome da je njime dugo vremena vladala ismailitska sekta Keramita koju je historija zapamtila i po tome što su oteli Crni kamen sa Kabe koji su donijeli i držali godinama upravo na ovim područjima.

Ali nazad na pećine Hufufa, što na arapskom znači zviždukanje vjetra. Lokalci pričaju o tome kako se trenutne generacije sjećaju kako su neke od ovih prostorija korištena da se u njima održava nastava, druge za sastanke plemenskih starješina. Jedna koja je svojom prostranošću to omogućavala korištena je za svadbe, bajramska i druga i veselja i okupljanja. Na to ukazuju i imena koja su sačuvana tako da skoro svaka prostorija ima ime koje obično ukazuje na to za šta se koja pećina koristila (tako su sačuvana imena pećina Bu Saleh (Al-Mahdi), Al-Eid, An-Naqa, Al-Mua'adhamah, Al-Maheub, Al-Gairan, An-Nashab, Um Al-Jamajem).

Lokaciju svake godine posjećuje sve više turista.  Posebno je zanimljivo kako se među Filipincima koji žive i rade u Saudijskoj Arabiji (prema podacima popisa objavljenim ove godine u KSA živi i radi 725.893 državljana Filipina) a koji su većinom rimokatolici proširilo uvjerenje kako su pećine u Hufufu ustvari Judine pećine u koje su skrio Juda Iškariotski nakon što je izdao Isusa (Isa, a.s.). Iako za ovo vjerovanje nema bilo kakvog naučnog utemeljena to nije spriječilo sve veću kršćansku zajednicu kojs živi i radi u Saudijskoj Arabiji ali i brojen turiste da dolaze posjetiti ovu lokaciju upravo vjerujući da se radi o Judinim pećinama.

Drevni grad Ušejkir- zabilješke iz Arabije

Drevni grad Ušejkir (أشيقر), nalazi se nekih 200 kilometara sjeverozapadno od Rijada. Ovo je rijetko očuvan grad sa tipičnom arhitekturom Nedžda koji daje uvid u to kako se nekada živjelo u bogatoj oazi okruženoj nepreglednim pješčanim i kamenitim pustinjama. Postoje pisani tragovi koji svjedoče o postojanju organizovanog naselja više od 1500 godina. Još u predislamskom periodu grad je bio dom većeg broja poznatih tzv. džahilijetskih pjesnika Arabije.  Vjeruje se kako je Ušejkir, koji se u starim spisima spomine i kao A'ekel ili I'kl (عِكل) jedno od najstarijih naseljenih mjesta u regiji Nedžd u današnjoj Kraljevini Saudijskoj Arabiji.

Kažu da je selo Ušejkir nastalo pored grada Šakra koji je i danas tu i sjedište je okruga. Oba naselja su smještena pored crvenkaste planine po kojoj su, vele, nazvani Šakra- Plavuša odnosno Ušejkir- Mala plavuša. Jednostavo u to vrijeme ženu žute ili crvene kose zvali su plavušom. Osim toga oaza je sa jedne svoje strane okružena i pojasom pješčane pustinje izrazito crvenog i žutog pijeska, poput kose kakve plavuše.

Ovaj grad u historijskoj regiji El-Vešm bogat vodom i palminjacima bio je jako bitna destinacija na putu hodočasnika i hadžija koji su iz Iraka, Irana i Kuvajta hodočastili Meku. Tu su se snabdijevali, odmarali i odatle nastavljali svoj put ka Hidžazu.

Historijski Ušejkir je bila nastambina plemena Et-Tamim, iako su tu živjeli i potomci brojnih drugih plemena. Neke od poznatijih porodica kojima je Ušejkir bio dom su porodica El-Hussaini (jedna od vladajućih porodica u gradu), Al-Šejh (porodica predaka Muhameda bin Abdulevehaba), Al-Bassam itd. Posebna je zanimljivost da katarska vladajuća porodica Es-Sani potječe iz Ušejkira, gdje im je rođen djed (Es-Sani).

Tokom tri hidžretska stoljeća (desetog, jedanaestog i dvanaestog), Ušejkir je bio centar islamske učenosti u Nedždu. Brojni su alimi u njega dolazili kako bi učili ili predavali. U jednom periodu, naročito sredinom dvanaestog stoljeća govorilo se da je polovina uleme Nedžda u Ušejkiru.

Kuće su građene od blata, drveta i ponegdje kamenih stubova. Na kućama se danas nalaze natpisi o tome koje su porodice živjele u njima, ali i to gdje žive njihovi potomci danas i ko je od potomaka i kada neku od njih obnovio. Neki dijelovi su bolje očuvani, neki su urušeni ali se vide svi elementi arhitekture i društvenog života drevnih vremena. Kuće su imale prostrane ravne krovove na kojima se u vrelim noćima spavalo. Skoro svaka kuća imala je svoje bašče sa palmama, historijski izvori govore i o maslinama koje su se uzgajale ali i svim vrstama povrća i voća. I sada je tu nekoliko bunara kao i ostaci sistema navodnjavanja koji je prolazio kroz čitav grad i ravnomjerno navodnjavao svaku bašču. Sve bašče su okružene visokim zemljanim zidovima koji su stvarali mikroklimu, zaustavljali pustinjski pijesak, smanjivali isparavanje vode i kreirali atmosferu koja se može porediti samo sa kur'anskim opisom dženneta.

Kuće su vrlo često naslonjene jedna na drugu oko sokaka koji zajedno sa zatvorenim baščama čine pravi mali lavirint. Stariji Arabljani su mi pričali kako su ženske odaje u različitim kućama imale posebne otvore kroz koje su komšinice nerijetko ispijale kahvu i čaj. Vele, znalo se desiti da u neku kuću dođe gost a da domaćica nema ništa čime bi ga počastila. Tada bi žene kroz otvor između kuća slale praznu siniju koja bi se tim tajnim kanalom komunikacije, dok napravi krug kroz selo napunila. Arhitektura kao i predaje o životu u ovim sada skoro napuštenim gradovima i selima Arabije govore o društvenoj koheziji koja je vladala, ali i normama i vrlinama koje su bile garant opstanka i održavanja bilo kakvog života u ovim nepristupačnim i klimatski okrutnim prostorima.

Uski sokaci su natkriveni tako da se i usred dana moglo kretati bez da se bude izloženo vrelom arabljanskom suncu. U gradu je više obrazovnih, vakufskih i muzejskih institucija za turiste i stanovnike mjesta koji žive oko historijskog dijela grada. Sve zajedno jedinstven prozor u davna vremena i to kako se nekada ugodno živjelo u ne tako pristupačnom pustinjskm okruženju.

Sekuritizacija islama u Evropi – između teorije i stravičnih posljedica genocida

 Piše: Muhamed Jusić (Takvim 2023)

      Danas, kada uđemo u bilo koju bolje opskrbljenu knjižaru, izvan većinski muslimanskih država, i zatražimo knjigu o islamu, sve su veći izgledi da će nas uputiti na odjel sigurnosnih studija, a u najboljem slučaju geopolitičkih ili društvenih nauka. Islama je sve manje na policama na kojima su knjige iz teologije, pa čak i historije i civilizacije, gdje bi ih se moglo očekivati. Ovaj trend je daleko prisutniji u medijima i u javnim debatama gdje se o islamu i muslimanima dominantno govori iz pozicije sigurnosnih studija i sigurnosne prijetnje, a prije svega tzv. rata protiv međunarodnog terorizma.

     Ovo vrlo subjektivno zapažanje vrijedi kako za Evropu tako i za Bosnu i Hercegovinu, i njeno bliže okruženje, s izuzetkom specijaliziranih muslimanskih knjižara i biblioteka, te ukazuje na trend koji prolazi skoro neprimijećeno i čije moguće posljedice nisu dovoljno sagledane niti analizirane. Ustvari, radi se o ozbiljnom fenomenu koji bi se mogao nazvati sekuritizacijom islama (“Securitisation of Islam”, engl.).

Teoretski okvir

     Teorija sekuritizacije je, prema naučnim parametrima, još uvijek mlada teorija, formirana prvobitno u radu Olea Wævera 1990-ih, no njezina teorijska građa je na zavidnom nivou[1].  Razvoj ove teorije dominantno se veže za Kopenhagensku školu sigurnosnih studija, dok je pojam sekuritizacije islama ostao uveliko neistražen iako nije potrebno uložiti poseban trud kako bi se zakonitosti procesa sekuritizacije uočili u načinu na koji se islam sve češće tretira u svjetskim, evropskim pa i bosanskohercegovačkim okvirima. Takvih nastojanja je bilo i ranije, i prije formiranja samog teorijskog okvira kojim ga danas možemo opisati i analizirati. Posljedice tretiranja islama, prvenstveno kao sigurnosnog izazova i pitanja, dugoročne su a prolaze skoro pa neprimijećene. Zato je bitno, barem djelimično, rasvijetliti ovaj novi fenomen.

     Prema definiciji autorā Kopenhagenske škole, sekuritizacija je ekstremna verzija politizacije, tj. govorni čin kojim određeni akter – predmet debate, do tada samo politiziran ili nepolitiziran, prezentira kao egzistencijalnu prijetnju prema referentnom objektu (državi, vladi, teritoriji, društvu) koja zahtijeva hitne mjere[2]. Drugim riječima, sekuritizacija je ekstremna verzija politizacije s obzirom na to da “premješta politiku izvan utvrđenih pravila igre i uokviruje problem ili kao posebnu vrstu politike ili iznad politike”[3] u spektru nepolitičko-političko-sekuritizirano.

     Bitno je napomenuti kako u spektru sekuritiziranosti ne vrijede pravila koja vrijede u spektru politiziranosti, te se vrlo često mogu uvoditi hitne mjere koje označavaju izvanredno stanje, koje pak opravdava radnje koje se ne smatraju normalnima u standardnim okolnostima i koje izlaze iz granica uobičajenih političkih procedura[4].

     Možda je to i zbog načina na koje individue pa i čitava društva i države reagiraju na strah i osjećaj opasnosti. Vrlo često se u takvim mjerama i reakcijama ne gleda na osnovne moralne, etičke ili bilo koje druge principe i norme, , a nekada ni na same zakonske procedure. To je ono što ovaj fenomen čini opasnim i vrijednim detektiranja kao i blagovremenog reagiranja. Jer, kada govorimo o sekuritizaciji islama u  bosanskohercegovačkom, evropskom ili bilo kojem drugom kontekstu, to znači da je nakon procesa “posiguravanja” ili pretvaranja u sigurnosno pitanje moguće očekivati nastavak pristupa islamu, odnosno njegovim nosiocima, bilo individuama ili organizacijama i zajednicama koje ga predstavljaju, koji izlazi iz uvaženih normi, propisa i procedura koje se odnose, recimo, na druge vjerske zajednice.

     Nadalje, u domenu teoretskog okvira samog fenomena, a analizirajući navedenu definiciju sekuritizacije, mnogi analitičari smatraju da koncept sekuritizacije označava sigurnost kao društvenu i intersubjektivnu konstrukciju[5]. Buzan napominje da iza teorije sekuritizacije (TS) stoji upravo ideja da se “socijalna konstrukcija prijetnje mora shvatiti odvojeno od tradicionalne objektivno-materijalističke analize prijetnje”[6]. Ovo otvara prostor da se sva pitanja relevantna za akomodiranje islama i muslimana u pravnom, političkom i javnom prostoru tretiraju kroz sigurnosni konstrukt, čak nevezano od stvarnih sigurnosnih izazova koje, npr., predstavlja međunarodni terorizam ili nasilni ekstremizam. Pojednostavljeno, islam i muslimani se mogu predstaviti i tretirati kao sigurnosni izazov ili prijetnja ustavnom poretku, civilizaciji, identitetu, javnom redu i miru itd., bez obzira na to što relevantni pokazatelji sigurnosne situacije i analize stavova ne daju dokaz za takve tvrdnje. Tako možete imati egzaktne empirijske pokazatelje kako su neki drugi oblici nasilnog ekstremizma i terorizma daleko opasniji po jednu državu, čak i daleko smrtonosniji u smislu broja žrtava od onoga koji počine muslimanski pojedinci i organizacije pozivajući se na islam, ali da i dalje fokus javnosti, sigurnosnih agencija, vanrednih istražnih radnji, raznih programa prevencije radikalizma i deradikalizacije ostane na muslimanima.

Sekuritizacija islama na zapadu Evrope

     Savremena sekuritizacija islama primarno je ukorijenjena u nizu posthladnoratovskih procesa i događaja, među kojima su najbitniji brojni teroristički napadi povezani s muslimanima kao počiniocima u zapadnim državama, od stravičnog terorističkog napada 11. septembra 2001. godine u Sjedinjenim Američkim Državama do niza napada poput onih 2004. i 2005. godine u Španiji i Ujedinjenom Kraljevstvu, pa Francuskoj 2015. godine, te izazov globalnih migracija.

     Ovi događaji su, prema Hedayatullahu Siddiqiju, gostujućem naučniku na Migration Policy Center pri Ankara Yildirim Beyazit University, pružili novi spektar duž kojeg je široka lepeza diskursa – od onih kreiranih kroz prizmu političara, akademika, kao i popularnih medija – brzo sekuritizirala islam kao egzistencijalnu prijetnju zapadnim liberalnim demokratijama[7]. On napominje i to kako se islam od svoga pojavljivanja kao religijsko-političke sile u 7. stoljeću u Evropi predstavlja kao prijetnja samom postojanju zapadnog kršćanstva[8].

     Savremene političke i naučne rasprave o pojmu sekuritizacije islama na Zapadu pokazuju neviđenu raznolikost iz mnogih razloga: od viđenja islama kao arhineprijatelja liberalne demokratije i sekularnog poretka, do rastućeg straha da će državama dati pravo na izvanredne ovlasti za usvajanje hitnih mjera i utjecaja tih radikalnih mjera protiv radikalizacije muslimanske dijaspore na Zapadu[9]. On primjećuje da postoji široko rasprostranjeno slaganje među zapadnim kreatorima politike i naučnicima, uključujući političare i popularne medije, da islam ontološki i suštinski predstavlja prijetnju, ne samo zapadnoj civilizaciji već i međunarodnoj sigurnosti[10].

Slikovit je primjer kako se i pitanje migrantske krize u Evropi sekuritiziralo i postepeno pretvorilo u još jedan dokaz o “islamskoj opasnosti”.

Iako je činjenica da značajan broj migranata koji nisu muslimani dolazi u Evropu u potrazi za boljim životom, te da je pitanje njihove integracije podjednako izazovno kao i u slučaju useljenika iz bilo kojeg drugog kulturološkog ili civilizacijskog konteksta, iako postoje brojne studije o koristi koju zemlje domaćini imaju od useljenika, prema kojima su migracije u drugim dijelovima svijeta daleko veći izazov, kao i da je daleko više migranata i izbjeglica koje se nalaze u brojnim zemljama svijeta nego, recimo, u Evropskoj uniji, očito je nastojanje da se pitanje migracija, legalnih kao i ilegalnih, islamizira i svede na pitanje prisustva muslimana, a onda kroz proces sekuritizacije ponovo pretvori u prvenstveno sigurnosno pitanje zbog navodne opasnosti koju ti migranti predstavljaju.

     Profesor Mirza Smajić s pravom primjećuje kako se posljednji migracijski i izbjeglički val (2015) na granicama Evropske unije posebno izdvaja, iz razloga što su pokrenute i još uvijek traju brojne rasprave u političkim, stručnim i društvenim sferama. Svakodnevne rasprave o “migracijskim” pitanjima, te stanje sigurnosti uopće na nacionalnoj, ali i razini Unije, doveli su do aktualizacije tih pitanja. Jednostavnije rečeno, pojedine političke elite ova i slična pitanja predstavljale su kao egzistencijalnu prijetnju društvu i državi[11].

U kontekstu povezivanja islama s izazovom migracija, Ayhan Kaya u svojoj opsežnoj studiji o islamu, migraciji i integraciji (Globalno doba sekuritizacije), još iz 2009. godine, analizira utjecaj migracija na evropskom tlu i njihovu refleksiju na nacionalnu sigurnost pojedinih zemalja Evropske unije. Istražujući tokove migracije posljednjih godina, Kaya zaključuje da je došlo do transformacije politike sigurnosti i azila u zapadnom javnom prostoru[12]. On naglašava da moderne države imaju sve veću tendenciju širenja straha od migranata, ne analizirajući razloge u njihovim državama, već ih se svrstava uz organizirani kriminal, trgovinu drogom, što u krajnjoj liniji predstavlja prijetnju. Ovakve tendencije povećale su “upotrebu rasističke i ksenofobične terminologije” u javnom prostoru Zapadne Evrope[13]. Upravo to je proizvod sekuritizacije migracije, ili, kako on naglašava, stigmatizacije migranata, definirajući ovo kao glavnu sigurnosnu prijetnju, te na kraju zaključuje da “proliferacija granične kontrole, represije nad strancima i tako dalje, ima manje veze sa zaštitom a više sa političkim pokušajima da neke segmente biračkog tijela uvjeri u dokaze o konkretnim mjerama poduzetim kako bi se povećala sigurnost”[14].

Ovakav fokus i pogled na islam doveo je do toga da se na njega ne samo u EU i SAD nego globalno gdje doseže utjecaj ovog geopolitičkog bloka isključivo gleda kao na sigurnosno pitanje, ako ne i kao sigurnosnu prijetnju. To je u drugi plan potisnulo bilo kakav pogled na islam kao religiju, kulturu, civilizaciju, čak i na muslimane kao heterogenu skupinu ili građane sa svojim građanskim i ljudskim pravima. I upravo to jeste jedna od opasnosti i posljedica sekuritizacije bilo kojeg pitanja pa tako i prisustva islama u postmodernom svijetu i društvima. Isključiv sigurnosni pogled na bilo koje pitanje i problem reducira sliku i stvara osjećaj ugroženosti, nesigurnosti i straha koji su oduvijek bili osnova za iracionalne, ishitrene a često i nezakonite i nedosljedne mjere koje se poduzimaju kako bi se na izazov odgovorilo.

Posljedice ovog fenomena već se mogu pratiti u brojnim evropskim državama koje su uvele serije zakonskih rješenja i drugih procedura koje nedvosmisleno targetiraju samo muslimane, njihov sistem vrijednosti i vjerske prakse, ozbiljno ograničavajući njihova ljudska i građanska prava. Primjera za to je jako mnogo i svi oni ukazuju na opravdan strah od posljedica sekuritizacije ukoliko se ona nastavi provoditi nekontrolirano i bez bilo kakvog upozorenja.

Sekuritizacija islama na jugoistoku Evrope

     Ovaj negativni trend nije zaobišao ni muslimane i islam u Bosni i Hercegovini i okruženju. Naprotiv, čini se da je sekuritizacija islama na ovim prostorima krenula prije nego u ostatku Evrope i da je, nažalost, ovdje pokazala svu svoju opasnost, jer je poslužila kao osnova za sistematske zločine, progone i, u konačnici, zločin genocida.

     Pokušaji da se islam i muslimani sekuritiziraju u javnom prostoru bivše Jugoslavije počeo je jako rano, još od vremena smrti Josipa Broza i početka jačanja jugoslavenskih nacionalizama, naročito onog velikosrpskog. Kroz rasprave o tzv. islamskom fundamentalizmu i panislamizmu i proces Mladim muslimanima kreirana je sekuritizirana slika islama kao prijetnje u okolnostima kada nijedan sigurnosni, društveni, čak ni politički pokazatelj nije postojao za takve konstrukte.

     Upravo ovaj nedovoljno istraženi i osvijetljeni primjer sekuritizacije islama, koja je bila podloga za sistemske zločine, pa i zločin genocida, može poslužiti kao odlična studija slučaja o opasnosti ovoga fenomena kada bi mu se posvetilo dovoljno akademske zainteresiranosti. Jedna od rijetkih studija koja je na tragu ovih zapažanja jeste ona profesora Normana Cigara naslovljena sa  “Uloga srpskih orijentalista u opravdavanju genocida protiv muslimana”, a koja ukazuje na to kako su srpski dominantni orijentalisti tog perioda bili na isturenoj strani fronta antiislamskog pokreta još od 1980. godine, i kako su “značajno doprinijeli genocidu protiv muslimana, stvarajući i čineći ovaj proces intelektualno doličnim i prihvatljivim među svim slojevima srpske zajednice”[15].

     U središtu ove studije jeste Bosna i Hercegovina zbog razmjera ubijanja koje se tamo dešavalo u vrijeme kada je studija pisana, premda isti zaključci prema samom autoru također vrijede i za druge krajeve bivše Jugoslavije s velikim muslimanskim populacijama, kao što su Kosovo, Sandžak i sama Srbija[16].

     U drugim svojim studijama profesor Cigar, kroz brojne primjere, ukazuje na to kako su srpski orijentalisti konstruirali sliku o tome da je islam ne samo tuđinski već je predstavljen i kao moralno nedostatan i nazadan. “Kao što su evropski orijentalisti ranije ere radili, njihovi srpski pandani islam su prikazali kao retrogradan i izvor prijetnje 'modernoj civilizaciji' uopće, i Srbiji posebno“[17]. Posebno je zanimljivo kako su tadašnje Muslimane sa velikim M predstavili nasilnim iako do tada nije evidentiran niti jedan incident koji bi bio povezan s bilo kakvom sigurnosnom prijetnjom koja bi dolazila od pojedinaca koji bi se pozivali na islam ili svoje muslimansko porijeklo, tvrdeći da se objašnjenje može naći u islamu i njegovoj kulturi, što je ključni element konstrukcije sekuritizirajućeg narativa koji će se u istim tim akademskim, vjerskim i  medijskim krugovima nastaviti kultivirati bez ozbiljnog osporavanja sve do današnjih dana.

     Tako je stav o islamu kao stranoj, samim time neprijateljskoj i opasnoj religiji i svjetonazoru na evropskom tlu prof. Cigar identificirao u radovima Aleksandra Popovića, Darka Tanaskovića, Miroljuba Jevtića i, u krajnjem fašističkom obliku, u pisanju Dragoša Kalajića, ali i mnogih drugih. U jednom članku ovoga posljednjeg autora objavljenom pod naslovom “Kvazi Arapi protiv Evropljana” (Duga, 13-19. septembar 1987., str. 14-15) izneseno je da su muslimani u Jugoslaviji “kvaziArapi”, koji u sebi nose gene pustinjskih pljačkaša i osmanlijskih vojnika sa dugom listom urođenih karakternih nedostataka. Oni, kao takvi, ne pripadaju Evropi niti mogu shvatiti karakterne crte Evropljana. U suočavanju s ovom tuđinskom prijetnjom potrebno je “nadnacionalno, nadreligijsko, nadideološko jedinstvo Evropljana”, a u tadašnjoj Jugoslaviji kvalitetna spremnost Službe državne sigurnosti i Jugoslavenske narodne armije[18]. Upravo ovaj narativ obuhvata sve elemente teorije sekuritizacije, i to kako se on od govornog čina pretvara u politike koje počivaju na represivnim sigurnosnim mehanizmima koji su u ovom konkretnom slučaju u trenutku kada su se za to stvorile pogodne okolnosti poslužili i kao argument za sistemske zločine.

Nadalje, za jednog drugog srbijanskog autora, pravoslavnog episkopa Atanasija, jedna od manifestacija tuđinskog karaktera islama jesu ograđena dvorišta muslimanskih kuća koja se mogu naći od “Bagdada do Bihaća”, i koja, prema njegovim riječima, nisu samo “obični primitivizam”, već, kao, i nešto mnogo dublje[19]. Književnik Vojislav Lubarda tvrdio je da su “fundamentalisti” žedni krvi i odgovorni za “današnje brojne okrutne zločine nad Srbima – klanje žena i djece, vađenje očiju, guljenje kože sa živih ljudi”. Nasilje prema muslimanima opravdao je tvrdnjom da oni samo “razumiju silu”. U izjavi iz 1993. godine navodi dvije karakteristike “većine muslimana”: kada se suoče s jačim od njih (kao što je jači čovjek ili veća snaga), oni postaju umilni kao janjci i neopisivo pokorni, ali njihova priroda se mijenja čim osjete da su jači i da je moć u njihovim rukama, tada postaju izrazito nemilosrdni[20].

Profesor Fikret Karčić iza često ponavljane teze o tome da se zaustavljanjem “muslimanske opasnosti” na Balkanu ustvari brani Evropa prepoznaje mentalitet “Istočnog pitanja”, koji Evropu izjednačava sa Pax Christiana, hrišćanskim svijetom[21] i otud još jedna poveznica između fenomena sekuritizacije islama u balkanskom kontekstu i onog novonastajućeg evropskog koji također zavređuje pažnju.

Takav sekuritizirani pogled na islam i muslimane nije revidiran ni nakon stravičnih događaja devedesetih godina prošlog stoljeća ni nakon genocida. Naprotiv, on je samo ojačao nakon 11. septembra i uspona opasnosti globalnog terorizma. Tako, Nedžad Osmić u tekstu objavljenom u Glasniku IZ-e u BiH, koji je ujedno i njegov diplomski rad, odbranjen na Fakultetu islamskih nauka u Sarajevu, ukazuje na osnovu objavljenih djela i tekstova da se nakon 11. septembra krenulo u organiziranu i sinhroniziranu akciju optuživanja i proglašavanja Bošnjaka islamskim teroristima, koji kao takvi predstavljaju opasnost za svjetski mir. Pored Biroa za odnose s tribunalom u Hagu, koji djeluje pri entitetskoj vladi Republike srpske, ovoj akciji su se pridružili brojni novinari i publicisti, kako u Republici srpskoj, tako i u Srbiji. U pokušajima da se agresija preimenuje u građanski rat, a etničko čišćenje i genocid u borbu protiv “islamskog terorizma”, Srbi Bošnjake prozivaju islamskim teroristima i najčešće povezuju s tzv. „islamskim terorizmom“ i to kroz predstavljanje Alije Izetbegovića kao navodnog ideologa i pomagača, “Al-Kaide”, a pripadnike Armije RBiH kao islamskih boraca, odnosno mudžahedina, te djelovanja islamskih humanitarnih organizacija[22].

Kako tada, tako i danas, javni diskurs o islamu i muslimanima u Bosni i Hercegovini i okruženju opterećen je nastojanjima sekuritizacije koji je evidentan kroz istupe političara, vjerskih lidera i predstavnika akademske zajednice i medija. Danas se taj narativ prilagođava novim trendovima i služi postizanju aktualnih političkih ciljeva, ali je u glavnim svojim smjernicama ostao nepromijenjen.

 

Umjesto zaključka

Uzimajući sve navedeno u obzir, prioritet bi bio akademski analizirati fenomen sekuritizacije islama i upoznavati javnost s ovim procesom i svim implikacijama, te dokumentirati sve trendove sekuritizacije i posljedice koje iz njega proizlaze, od uspona islamofobije, zločina iz mržnje, do politika koje se provode kako bi se odgovorilo na iskonstruiranu opasnost od islama i muslimana. Kao jedan od zadataka evropskih društava treba biti desekuritizacija islama i jasno razdvajanje sigurnosnih izazova povezanih s međunarodnim terorizmom i nasilnim ekstremizmom od islama kao vjere, religije, kulture, civilizacije i svjetonazora. Svijest o opasnosti pretjerane sekuritizacije može pomoći da se obuzdaju neselektivne mjere i propisi koji targetiraju, diskriminiraju i u nejednak položaj dovode muslimane kao pojedince ili kolektive (građane ili vjerske i druge organizacije koje ih predstavljaju), ali i da se razotkriju politike koje preko sekuritizacije islama pokušavaju ostvariti svoje ciljeve, kako u zapadnoevropskim društvima, tako i na Balkanu.

 

Fusnote:

---

[1] David Allen Baldwin, „ The Concept of Security“ Review of International Studies, 1997, str. 23:5-26., Thierry Balzacq, „The Three Faces of Securitization: Political Agency, Audience and Context“ European Journal of International Relations, 11(2), 2005, str. 171-201., kao i u Thierry Balzacq, (ur.) (2005), „Understanding Securitisation Theory: How Security Problems Emerge and Dissolve“ London i New York: Routledge, 2005, te Barry Buzan i Ole Waver, „Macrosecuritisation and Security Constellations: Reconsidering Scale in Securitisation Theory“, Review of International Studies, br. 35, 2009, str. 253-276.

[2] Barry Buzan, Ole Waver i Jaap de Wilde, "Security: A New Framework For Analysis“, Lynne Rienner Publishers, Boulder i London, 1998, str. 23-24.

[3] IBID, str. 23.

[4] Ivan Žutić, „Važnost koncepta sekuritizacije u okviru uspostave vojske EU“, doktorski rad, Sveučilište u Zagrebu, Fakultet političkih znanosti, Zagreb, 2020, str. 57.

[5] Rita Taureck, „ Securitization theory and securitization studies“ Journal of International Relations and Development, br. 9(1), 2006, str. 53-61 i Michael Williams, „ Words, Images, Enemies: Securitization and International Politics“ International Studies Quarterly, br. 47, 2003, str. 511–53.

[6] Barry Buzan, „ People, States and Fear, An Agenda for Security Studies in the Post-Cold War Era“ Colchester: ECPR Press, 2009, str. 2.

[7] Hedayatullah Siddiqi, „Securitisation of Islam in the West: Analysing Western Political and Security Relations with the Islamic States“, Hiroshima Journal of Peace, Vol. 1. mart 2018, str. 32-33.

[8] Onder Bakircioglu, „Islam and Warfare, Context and Compatibility with International Law“, Oxon, Routledge, 2014, str. 4.

[9] Wasif Shadid, i Sjoerd Van Koningsvel, „ Religious Freedom and the Neutrality of the state: The Position of Islam in the European Union“, u W. Shadid and P.S. van Koningsveld (ur.) „Religious Freedom and the Neutrality of the State: The Position of Islam in the European Union“,  Leuven: Peeter, 2002, str. 174-196. kao i u Jocelyn Cesari, „The Securitisation of Islam in Europe, Changing Landscape of European Liberty and Security“, Research Paper br. 15, 2009, (dostupno na linku: https://www.ceps.eu/publications/securitisation-islam-europe, pristupljeno 10.08.2022.)

[10] Peter Hough, „Understanding Global Security“, III izdanje, Oxon: Routledge, 2004, str. 43.

[11] Mirza Smajić, „Sigurnosni aspekti migracijske krize: Između humanosti i oblikovanja novih “umjetnih” manjina“, Forum za sigurnosne studije, god. 1, br. 1, 2017, str. 161.

[12] Ayhan Kaya, „Islam, Migration and Integration“ Palgrave Macmillan, New York, 2009, str. 7. (prema Smajić, 2017, str. 162.)

[13] IBID, str. 8. (prema Smajić, 2017, str. 162.)

[14] IBID, str. 10. (prema Smajić, 2017, str. 162.)

[15] Norman Cigar, „Uloga srpskih orijentalista u opravdavaju genocida na muslimanima Balkana“, prijevod na bosanski Enes Karić i Ahmet Alibašić, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava i Bosanski kulturni centar, Sarajevo, 2000, str. 14.

[16] IBID

[17] Norman Cigar, „The Nationalist Serbian Intellectuals and Islam: Defining and Eliminating a Muslim Community“, u „The New Crusades: Constructing the Muslim Enemy“, ur. Emran Qureshi, Michael A. Sells, Columbia University Press, New York, 2003, str. 325.

[18] Norman Cigar, „Genocide in Bosnia- The Policy of “Ethnic Cleansing”“, Texsas & M. University Press, prijevod na bosanski prof. Radomir Marinković pod naslovom „Genocid u Bosni- Politika “etničkog čišćenja”“, Bosanski kulturni centar i Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, 1998, str. 37.

[19] IBID, str. 41.

[20] Norman Cigar, „The Nationalist Serbian Intellectuals and Islam: Defining and Eliminating a Muslim Community“, u „The New Crusades: Constructing the Muslim Enemy“, ur. Emran Qureshi, Michael A. Sells, Columbia University Press, New York, 2003,  str. 327-328.

[21] Fikret Karčić, Muslimani Balkana, „Istočno pitanje u XX stoljeću“, Centar za napredne studije, Sarajevo, 2014, str. 19.

[22] Nedžad Osmić, „Zablude i laži - odjeci 11. septembra na Balkanu“, Glasnik IZ U BiH, br. 9-10., 2007, str. 898-899.